Księżyc, wino i samotność – Li Bai i poezja dynastii Tang

Okres panowania dynastii Tang (618-907) uznaje się za złoty wiek poezji chińskiej. Wtedy to poezja stała się nieodłączną częścią codziennego życia wszystkich warstw społecznych. Egzaminy urzędnicze sprawdzały wiedzę na temat poezji, a wiersze stały się popularnym sposobem wyrażania siebie i opisywania emocji. Z tamtego okresu zachowało się około 50 tysięcy utworów, a najpopularniejszymi poetami byli Wang Wei (王維), Du Fu (杜甫) oraz Li Bai (李白).

Poezja dynastii Tang

Reguły klasycznej poezji chińskiej sformułowano już w czasach konfucjańskich, jednak dopiero tysiąc lat później, w czasach dynastii Tang (618-907), zostały one usystematyzowane. Wersety liczą przeważnie 5-7 monosylabicznych słów (znaków), które nie są pełnymi zdaniami. Długość wersów w wierszu nie zmienia się. Pozostawia to duże pole do interpretacji, ponieważ wiele chińskich znaków ma więcej niż jedno znaczenie. Wersy te nawiązują do siebie na różnych płaszczyznach, co jest jednym ze znaków rozpoznawczych chińskiej poezji. Można to zaobserwować na przykładzie krótkiego dzieła Wanga Zhihuana (王之渙), który tworzył na początku VIII wieku. Jego wiersz zatytułowany Na bocianiej wieży (登鸛雀樓) jest jednym z popularniejszych utworów tego okresu. Znaki tworzą paralelne pary: biały-żółty, słońce-rzeka, góra-ocean oraz pary czasowników.

白 bái	日 rì	依 yī	山 shān	盡 jǐn
biały	słońce	spoczywać	góra	zanikać
黃 huáng	河 hé	入 rù	海 hǎi	流 liú
żółty	rzeka	wchodzić	ocean	płynąć

 

Pismo chińskie jest pismem logograficznym, zatem umożliwia to także wykorzystanie wyglądu poszczególnych znaków do wzbogacenia przekazywanej w poezji treści. Dobrym tego przykładem jest pierwsza linijka wiersza Dolina magnolii (辛夷塢) autorstwa Wang Weia. Wers zaczyna się znakiem „木” – jednym z prostszych znaków w piśmie chińskim. Jednak każdy kolejny znak jest bardziej rozbudowany, dzięki czemu wers rozkwita jak kwiat lotosu na czubku gałęzi.

木 mù	末 mò	芙蓉 fúróng	花 huā
drzewo	czubek/koniec	lotos	kwiat

 

Inną cechą charakterystyczną klasycznej poezji chińskiej jest sztywny schemat, według którego tworzono poezję, nazywany stopą tonalną. Język chiński jest językiem tonalnym, co oznacza, że ta sama sylaba może zostać wypowiedziana na cztery różne sposoby. Nie są one zaznaczane w znakach chińskich. Sygnalizuje się je tylko w zapisie fonetycznym za pomocą znaku diakrytycznego nad samogłoską: ciągły (師 – shī), rosnący (時 – shí), opadająco-rosnący (始 – shǐ) i opadający (是 – shì). Ton ciągły jest nazywany tonem równym, a pozostałe trzy to tony nierówne. Istniało wiele różnych stóp tonalnych w zależności od liczby znaków w wersie. Na przykład w pięcioznakowym wersie jedna ze stóp wygląda tak:

– – – + +
+ + + – –
+ + – – +
– – + + –

gdzie „-” oznacza ton równy, a „+” nierówny. Zastosował ją Li Bai w swoim wierszu pod tytułem Samotna uczta przy księżycu. Warto zaznaczyć, że na przestrzeni wieków język ewoluuje, przez co tony we współczesnym chińskim nie zawsze odpowiadają tonom w klasycznym chińskim.

花 huā	間 jiān	一 yī	壺 hú	酒 jiǔ
kwiat	pośród	jeden	dzban	alkohol
獨 dú	酌 zhuó	無 wú	相 xiāng	親 qīn
sam	nalewać	brak	nawzajem	krewny, bliski

Poezja chińska bardzo często zestawia opisy natury z metafizycznymi przemyśleniami autora. W przypadku zwrotek lub wierszy złożonych z czterech wersów pierwsze dwa odnoszą się do opisu natury, a dwa ostatnie do osobistych przemyśleń. Można to zaobserwować w krótkim wierszu Li Baia Myśli cichą nocą (靜夜思). Na przykładzie tego utworu można zobaczyć, jak wyglądają rymy w chińskiej poezji. Rymujące się sylaby oprócz podobnej wymowy mają także takie same tony. Zgodnie z zasadami klasycznej poezji chińskiej poeta zastosował układ rymów AABA.

Li Bai – Poeta Nieśmiertelny

Li Bai (701-762) jest uważany za jednego z najwybitniejszych chińskich poetów. Jeszcze za życia zyskał przydomek Poeta Nieśmiertelny. On i jego przyjaciel Du Fu są uważani za ojców złotego okresu chińskiej poezji, który przypadał na rządy dynastii Tang. Jego wpływ na kulturę chińską można porównać do wpływu Shakespeare’a w Europie czy Mickiewicza w Polsce. W Trzystu wierszach z czasów dynastii Tang – największej antologii poezji chińskiej z tamtego okresu, umieszczono aż 34 wiersze Li Baia.

W swojej poezji Li Bai opisywał zarówno aktualne problemy społeczne, jak i własne odczucia i emocje. Jego twórczość przedstawia go jako pozornie beztroskiego miłośnika wina, którego dręczy tęsknota i samotność. Mnóstwo w niej także elementów taoistycznych, takich jak odrzucenie wojny, sentymentalność, jedność człowieka z naturą czy przemijanie. Li Bai wiódł życie podróżnika-włóczęgi, więc w jego poezji nie brakuje opisów odwiedzonych przez niego miejsc. Jako jedyny poeta poświęcił także wiele utworów życiu zwykłych obywateli.

Warto dodać, że Chińczycy nie widzieli w nadużywaniu alkoholu niczego złego. Nie był to problem natury moralnej, nie zauważyli też, żeby miał negatywny wpływ na zdrowie. Samo słowo „醉” (zuì) nie oznacza stricte osoby pijanej. Należy je raczej rozumieć jako uniesiony, zachwycony alkoholem. Jednak mimo, że wielu poetów chętnie sięgało po alkohol, to Li Bai wyróżniał się na ich tle. Nie tyle pod względem ilości spożycia, co wykorzystania go jako inspiracji i motywu w swojej twórczości. Du Fu w swoim wierszu Ośmiu Nieśmiertelnych Pucharu Wina (nazwa nawiązuje do taoistycznych Ośmiu Nieśmiertelnych – ludzi, którzy za życia posiedli niezwykłe zdolności) opisuje ośmiu literatów z czasów dynastii Tang, których łączyła skłonność do picia alkoholu oraz umiejętności poetyckie. Du Fu zaliczył do tego grona Li Baia i poświęcił mu jedną zwrotkę.

Te cztery wersy doskonale opisują postać Li Baia. Ma słabość do alkoholu, ale niezależnie od stanu trzeźwości, tworzenie poezji przychodzi mu z niezwykłą łatwością i jest wyjątkowo płodnym poetą. Za nic ma autorytety i normy społeczne. Jednak przede wszystkim jest kimś lepszym od zwykłych ludzi, jednym z nieśmiertelnych. Jego status pozwala mu na pewne nieakceptowalne w przypadku innych ludzi zachowania bez ponoszenia konsekwencji.

Księżyc i wino w poezji Li Baia

Księżyc jest bardzo często wykorzystywanym przez Li Baia motywem. W Myślach cichą nocą symbolizuje on tęsknotę za domem rodzinnym, w Samotnej uczcie przy księżycu jest jego przyjacielem i dotrzymuje mu towarzystwa. Jednak poeta pozbawia go rewerencji, którą był obdarzany przez pokolenia Chińczyków, a samego siebie przedstawia jako kogoś dostojniejszego niż księżyc. Legenda głosi, że księżyc był także pośrednią przyczyną śmierci poety. Podobno Li Bai w stanie upojenia alkoholowego próbował przepić do odbicia księżyca w rzece, jednak stracił równowagę, wpadł do wody i utopił się.

„Samotna uczta przy księżycu” (月下獨酌) – tłumaczenie Witold Jabłoński

Wiersz opisuje doświadczenie samotnego picia pod oświetlonym przez księżyc niebem. Poeta wyraża swoją samotności i tęsknotę, a następnie snuje rozważania na temat przemijania życia i piękna. W celu poradzenia sobie z brakiem towarzystwa personifikuje księżyc i własny cień. Jego emocjonalna udręka jest wyrażana za pomocą księżyca, który symbolizuje żal. Poeta kurczowo się go trzyma, mimo iż wciąż szuka pocieszenia. Jednak Li Bai potrafił ukryć te negatywne emocje pod warstwą radości odczuwanej wspólnie przez trójkę bohaterów. Problemy poety giną pośród wspólnych tańców, śpiewu i piciu alkoholu.

„Wiosenne pijaństwo” (春日醉起言志)

Znów przedstawiony został obraz człowieka, który nie musi się przejmować codziennymi troskami. Poeta nie widzi sensu w trwonieniu czasu na ciężką pracę. Życie jest ulotne, więc woli spędzić je na przyjemnościach, czyli piciu alkoholu. Jednak jest też człowiekiem samotnym, którego jedynymi towarzyszami są dzban z winem, ptaki pośród drzew i księżyc na niebie. Ten ostatni jeszcze się nie pojawił, a poeta z niecierpliwością go oczekuje. Księżyc symbolizuje niespełnione nadzieje i żal. Poeta chce się z nimi zmierzyć, jednak szuka ukojenia w alkoholu, który sprawia, że znikają wszelkie trapiące go troski.

„Schodząc z góry Zhongnan do schroniska w Husi” (下終南山過斛斯山人宿置酒)

W tym wierszu księżyc znów przyjmuje rolę kompana samotnego poety. Jednak tęskne oglądanie się poety za siebie, świadczy o tym, że nie zawsze był sam. Nieznana jest data powstania tego wiersza, jednak kiedy Li Bai był zmuszony opuścić cesarski dwór w Chang’anie, zamieszkał w okolicy wspomnianej we wierszu Nefrytowej Góry (碧山). Gdy napotkany przez niego chłop oferuje mu nocleg, poeta natychmiast ucieka myślami do zakrapianej biesiady. Ponownie szukając pocieszenia w kielichu wina.

Wpływ na kulturę

Wpływ Li Baia na późniejszą sztukę i kulturę chińską jest olbrzymi. O jego dziełach dzieci uczą się już w początkowych klasach szkoły podstawowej, a Chińczycy znają jego wiersze na pamięć. Inspirował on też wielu artystów. Późniejsi chińscy malarze i poeci wielokrotnie nawiązywali do jego twórczości. Ponoć zainspirował nawet poezję Mao Zedonga. Twórczość Li Baia można odnaleźć także w dziełach zachodnich artystów. Austriacki kompozytor Gustav Mahler (1860-1911) zawarł jego wiersze w swojej Pieśni o Ziemi, a Szwajcar Volkmar Andreae jedną ze swoich symfonii oparł na poezji Li Baia. Jego postać pojawia się także w wielu chińskich serialach czy filmach, a wokaliści bardzo często nagrywają własne aranżacje jego utworów. Poeta pojawia się nawet w grach komputerowych. Li Bai na pewno wybudował sobie pomnik trwalszy niż ze spiżu, który uczynił go nieśmiertelnym.

Bibliografia:

Wszystkie tłumaczenia bez podanego tłumacza są wykonane przez autora.

Hinton, David (2008). Classical Chinese Poetry: An Anthology. New York: Farrar, Straus, and Giroux.
Hsieh, Chinghsuan Lily (2004). Chinese Poetry of Li Po Set by Four Twentieth Century British Composers: Bantock, Warlock, Bliss and Lambert. The Ohio State University.
Lee, John S. Y. (2016). Semantic Parallelism in Classical Chinese Poems. The Florida AI Research Society
Liu, James J. Y. (1962). The Art of Chinese Poetry. Chicago: The University of Chicago Press.
Owen, Stephen (1996). An Anthology of Chinese Literature: Beginnings to 1911. New York: W.W. Norton.
Owen, Stephen (1981). The Great Age of Chinese Poetry: The High T’ang. New Heaven and London: Yale University Press.